Hemochromatoza wrodzona jest dziedzicznym schorzeniem genetycznym prowadzącym do nadmiernego gromadzenia się żelaza w organizmie.

Typ 1 tej choroby, związany z genem HFE, w Europie występuje z częstością 1 na 200-250 osób. Ponieważ choroba rozwija się stopniowo, a jej objawy nie są charakterystyczne, zwykle w początkowym okresie nie jest rozpoznawana. Objawy często nasilają się po 40 roku życia, pojawiają się wcześniej u mężczyzn.

Nadmierne wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego skutkuje gromadzeniem się tego pierwiastka w wielu narządach, zwłaszcza wątrobie, sercu, trzustce i gruczołach dokrewnych, co doprowadza do ich znacznego uszkodzenia. W związku z tym wczesna diagnostyka i właściwe rozpoznanie choroby są kluczowe.

OBJAWY

• zaburzone parametry gospodarki żelazem we krwi (wysokie stężenie żelaza, ferrytyny, wysoka saturacja transferyny),
• osłabienie,
• uczucie ciągłego zmęczenia,
• bóle stawów,
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
• zaburzenia rytmu serca,
• rozwój zmian zapalnych i zwyrodnieniowych w układzie ruchu,
• powiększenie wątroby (która ulega marskości drobnoguzkowej),
• szarobrązowe zabarwienie skóry, szczególnie twarzy,
• utrata popędu seksualnego. 

BADANIA GENETYCZNE - WSKAZANIA DO DIAGNOSTYKI GENETYCZNEJ

• występowanie choroby u osób blisko spokrewnionych (dziadkowie, rodzice, rodzeństwo, dzieci),
• podejrzenie choroby na podstawie wyników badań biochemicznych,
• objawy kliniczne mogące sugerować hemochromatozę.

SKUTKI BRAKU LECZENIA

• marskość wątroby,
• rozwój wieloogniskowego raka pierwotnego wątroby,
• cukrzyca,
• niewydolność i zaburzenia rytmu serca,
• zwiększenie ryzyka posocznicy,
• niewydolność wielu gruczołów wydzielania wewnętrznego.

LECZENIE HEMOCHROMATOZY

Podstawą profilaktyki oraz leczenia jest odpowiednia dieta. Chorzy na hemochromatozę powinni unikać pokarmów zawierających duże ilości żelaza (czerwone mięso, podroby, takie jak np. wątróbka, nerki, owoce morza, suszone owoce i inne).

Jednym z elementów leczenia hemochromatozy jest utrzymanie prawidłowego stężenia żelaza w organizmie w granicach normy poprzez upusty krwi. Ta bezpieczna i efektywna metoda stosowana regularnie pozwala na pozbycie się nadmiaru tego pierwiastka.

HEMOCHROMATOZA - PODŁOŻE GENETYCZNE

Hemochromatoza wrodzona związana jest mutacjami w kilku genach związanych z regulacją homeostazy żelaza, takich jak HFE, TFR2, HJV, HAMP oraz SLC40A1. W przypadku genów HFE, TFR2, HJV, HAMP konieczne jest uszkodzenie obu kopii genów, aby doszło do choroby (dziedziczenie autosomalne recesywne).

W przypadku nosicielstwa mutacji w genie HFE lub genach TFR2, HJV, HAMP u bezobjawowych rodziców, prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 25%. Częstość nosicielstwa mutacji w genie HFE w populacji europejskiej wynosi aż 1/10 osób.

Inaczej dziedziczy się hemochromatoza, związana z genem SLC40A1. Wystarczy jedna zmiana patogenna w genie SLC40A1 aby doszło do choroby (dziedziczenie autosomalnie dominujące).

Hemochromatoza typu 1, związana z genem HFE, najczęściej spowodowana jest mutacją C282Y w obu kopiach genu HFE (homozygota C282Y). Homozygotyczna mutacja C282Y występuje u około 83% osób z hemochromatozą typu 1 (Alexander et al. 2009). W pozostałych przypadkach wykrywa się warianty H63D, S65C lub delecje całego genu, rzadziej inne mutacje w obrębie sekwencji genu HFE.

Najcięższa postać hemochromatozy - hemochromatoza młodzieńcza - ujawnia się już w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, jest spowodowana mutacjami w genach HFE2 (typ 2A) i HAMP (typ 2B). W zależności od zmienionego genu dzieli się go na dwa podtypy. Podtyp 2A związany jest z mutacjami w genie HJV (HFE2) zlokalizowanym  regionie chromosomowym 1q21. Produktem tego genu jest hemojuwelina występująca u ludzi w wątrobie, sercu i mięśniach szkieletowych. Objawy kliniczne hemochromatozy młodzieńczej typu 2A występują już na początku drugiej dekady życia, a chorzy umierają z powodu ciężkiej niewydolności serca nawet około 30. roku życia. Podtyp 2B związany jest z występowaniem mutacji w genie HAMP zlokalizowanym w regionie chromosomowym 19q31.1. Kodowane przez gen HAMP białko hepcydyna jest syntetyzowane w wątrobie, gdzie bierze udział w regulacji transportu żelaza. Niedobór hepcydyny wiąże się z fenotypem ciężkiego, wczesnego przeładowania organizmu żelazem.

Badania genetyczne:

• badanie najczęstszych mutacji w genie HFE (C282Y, H63D i S65C),
• badanie całej sekwencji kodującej genu HFE,
• badanie mutacji w genach HFE2 (HJV) i HAMP,
• badanie rzadkich mutacji p.Q283P i p.E168* w genie HFE,
• badanie duplikacji i delecji w genach HFE, TFR2, HFE2 (HJV), HAMP oraz SLC40A1 metodą MLPA,
• sekwencjonowanie genów HFE, TFR2, HFE2 (HJV), HAMP oraz SLC40A1 metodą NGS.

Autor:

mgr Dominika Sobala - biotechnolog

Nadzór merytoryczny: 

dr n. med. Magdalena Badura-Stronka - Specjalista w dziedzinie genetyki klinicznej i neurologii

dr Katarzyna Łacna - Kierownik Laboratorium, specjalista z laboratoryjnej genetyki medycznej