Zespół Gilberta (ang. Gilbert's syndrome) to łagodna, uwarunkowana genetycznie choroba metaboliczna, w której dochodzi do zwiększonego poziomu bilirubiny we krwi (hiperbilirubinemia). Bilirubina jest barwnikiem powstającym naturalnie na skutek przemian hemoglobiny uwalnianej z rozpadających się krwinek czerwonych (erytrocytów). Choroba ta jest stosunkowo częstym zaburzeniem metabolicznym: występuje u 5-10% populacji, częściej u mężczyzn niż u kobiet. Objawy pojawiają się zazwyczaj po raz pierwszy u osób młodych między 15. a 30. r.ż., ale także mogą wystąpić u dzieci i być przyczyną przedłużającej się żółtaczki fizjologicznej noworodków.

OBJAWY

• zwiększony poziom bilirubiny we krwi,
• przejściowa żółtaczka (zażółcenie skóry i/lub twardówek oczu),
• pogorszenie samopoczucia, osłabienie, trudności z koncentracją, nadmierna potliwość,
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe (mdłości, wymioty, ból brzucha),
• zła tolerancja posiłków bogatotłuszczowych.

Co istotne, wyżej wymienione objawy, a także ich nasilenie mogą różnić się u poszczególnych pacjentów z zespołem Gilberta i mają one charakter przejściowy. W niektórych przypadkach choroba przebiega całkowicie bezobjawowo, a podwyższone stężenie bilirubiny we krwi wykrywane jest przy okazji rutynowych, kontrolnych badań laboratoryjnych.

CZYNNIKI, KTÓRE MOGĄ ZWIĘKSZAĆ POZIOM BILIRUBINY WE KRWI I TYM SAMYM WYWOŁYWAĆ LUB NASILAĆ OBJAWY

• wysiłek fizyczny,
• okres dłuższego głodzenia, 
• spożycie alkoholu,
• infekcja,
• stres,
• odwodnienie,
• dieta wysokotłuszczowa,
• zabieg operacyjny. 

PODŁOŻE GENETYCZNE

W populacji polskiej najczęściej występującą zmianą jest mutacja w rejonie promotorowym genu UGT1A1. Prawidłowy wariant genu zawiera 6 powtórzeń pary tymina–adenina (TA), podczas gdy obecność 7 powtórzeń motywu TA (insercja dodatkowej pary) na obu allelach genu UGT1A1 stanowi o potwierdzeniu klinicznego rozpoznania zespołu Gilberta.

Efektem mutacji jest zmniejszenie aktywności enzymu występującego w hepatocytach (komórkach wątrobowych), a który odpowiedzialny jest za wiązanie wolnej bilirubiny w formę sprzężoną z kwasem glukuronowym co umożliwia jej wydalanie z organizmu. Obniżona aktywność tego enzymu skutkuje wzrostem poziomu bilirubiny w surowicy krwi. 

Mutacja powodująca zespół Gilberta jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby doszło do choroby konieczne jest uszkodzenie obu kopii genów (trzeba odziedziczyć mutację genu od obojga rodziców). W przypadku obecności tylko jednej nieprawidłowej kopii genu objawy choroby nie występują, a dana osoba jest nosicielem, czyli może przekazać wadliwy gen potomstwu. Jeżeli oboje rodzice są nosicielami zmiany w genie UGT1A1, szansa na urodzenie dziecka obciążonego zespołem Gilberta wynosi 25%.

• występowanie choroby u osób blisko spokrewnionych,
• podejrzenie choroby na podstawie wyników badań laboratoryjnych,
• objawy kliniczne mogące sugerować zespół Gilberta.

Najprostszą i najdokładniejszą metodą potwierdzającą lub wykluczającą zespół Gilberta jest badanie genetyczne, które może być wykonane z wymazu z jamy ustnej lub krwi. Badanie polega na analizie DNA pod kątem obecności mutacji (liczby powtórzeń (TA)) w rejonie genu UGT1A1. Wynik badania genetycznego pozwala na jednoznaczne rozpoznanie choroby, a także umożliwia wdrożenie odpowiedniej modyfikacji stylu życia zmierzającej do unikania czynników wyzwalających wzrost stężenia bilirubiny.

Warto podkreślić, że hiperbilirubinemia nie tylko związana jest z zespołem Gilberta. Podwyższony poziom bilirubiny we krwi może być spowodowany m.in. niedrożnością dróg żółciowych. Identyfikacja patogennej mutacji pozwalająca na potwierdzenie rozpoznania klinicznego zespołu Gilberta jest niezwykle istotna ze względu na diagnostykę różnicową wśród zaburzeń metabolizmu wątrobowego.

Zespół Gilberta nie wymaga farmakoterapii, jednak ważne jest stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety, unikanie intensywnych i długotrwałych aktywności fizycznych oraz stresu. Dieta powinna być zgodna z zaleceniami zdrowego odżywiania - należy unikać diet niskokalorycznych, a także obfitych, tłustych posiłków. Zaleca się również unikanie czynników, które mogą zwiększać poziom bilirubiny we krwi, tj. spożywania alkoholu czy dłuższego głodzenia się.

Autor:

mgr Dominika Sobala - biotechnolog

Nadzór merytoryczny: 

dr Katarzyna Łacna - Kierownik Laboratorium, specjalista z laboratoryjnej genetyki medycznej