Hipercholesterolemia rodzinna (ang. familial hypercholesterolemia) to choroba genetyczna charakteryzująca się wysokim poziomem całkowitego cholesterolu i/lub lipoprotein o małej gęstości (LDL) we krwi.

W konsekwencji dochodzi do:

• zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych,
• wczesnej choroby wieńcowej
• zawałów.

Ponad połowa chorych przeszła zawał przed 50 rokiem życia, dlatego każdy zawał w tym wieku powinien budzić podejrzenie hipercholesterolemii rodzinnej.

U osób, u których stwierdzono hipercholesterolemię rodzinną, występują także zmiany ścięgien (tzw. żółtaki ścięgien) i rogówki (pierścień rogówkowy).

Choroba ta występuje z częstością 1 na 200-250 osób. Jednakże ogrom problemu pokazały badania populacji polskiej, w których wykazano, że 61% populacji dorosłych w wieku 18 – 79 lat choruje na hipercholesterolemię. Przy tym warto podkreślić, że wciąż odsetek zdiagnozowanych Polaków wynosi mniej niż 1% chorych.

Hipercholesterolemię rodzinną dziedziczy się głównie w sposób autosomalny dominujący co oznacza, że do wystąpienia objawów wystarczy odziedziczenie tylko jednej, uszkodzonej kopi genu. W przypadku, gdy jedno z rodziców jest nosicielem nieprawidłowego genu to prawdopodobieństwo przekazania choroby dzieciom wynosi 50%, natomiast, gdy oboje rodzice są nosicielami wadliwego genu ryzyko jest większe i wynosi 75%. W przypadku odziedziczenia przez potomstwo 2 uszkodzonych kopii genu, objawy są cięższe i występują wcześniej – już w dzieciństwie.

• wysoki poziom całkowitego cholesterolu (ponad 310 mg/dl; u dziecka powyżej 230 mg/dl),
• wysoki poziom cholesterolu LDL (ponad 190 mg/dl; u dziecka powyżej 155 mg/dl),
• obecność blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych,
• obecność żółtaków ścięgien,
• obecność rąbka rogówkowego,
• obecność kępek żółtych powiek.

• działania niefarmakologiczne (właściwy tryb życia, ruch, unikanie dodatkowych czynników ryzyka i dieta uboga m.in. o tłuszcze nasycone i tłuszcze trans, bogata m.in. o błonnik i kwasy tłuszczowe omega-3),
• działania farmakologiczne.

• Badanie profilu lipidów we krwi tzn. cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i triglicerydów

• objawy kliniczne mogące sugerować hipercholesterolemię,
• obciążony wywiad rodzinny: przedwczesna choroba wieńcowa u pacjenta lub członków rodziny (mężczyźni < 55rż, kobiety < 60rż), przedwczesny zgon sercowy u członków rodziny.

Przyczyną hipercholesterolemii rodzinnej autosomalnej dominującej są najczęściej mutacje w genach odpowiadających za wychwytywanie nadmiaru LDL w wątrobie, nadmiaru LDL krążącego we krwi. Przy uszkodzeniu genów LDLR, APOB100 PCSK9, mechanizm oczyszczania krwi z nadmiaru cholesterolu zostaje zaburzony, przez to jego nadmiar odkłada się w naczyniach i narządach.

Za występowanie hipercholesterolemii rodzinnej w zdecydowanej większości (ponad 90% przypadków) odpowiadają mutacje genu receptora LDL (LDLR), a także mutacje w genach apolipoproteiny B (APOB) (9%) i konwertazy białkowej subtylizyny/keksyny typu 9 (PCSK9) (3%).

Istnieje również hipercholesterolemia rodzinna dziedziczona autosomalnie recesywnie uwarunkowana zmianami w genie LDLRAP1.

Niestety, poziom wykrywalności hipercholesterolemii jest wciąż niski. Chorzy nie mają świadomości swojej choroby co prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Ustalenie prawidłowego rozpoznania jest bardzo istotne. Badania genetyczne pozwalają na wczesne wykrycie choroby, a wprowadzenie działań profilaktycznych (właściwy tryb życia, ruch, dieta, unikanie dodatkowych czynników ryzyka) oraz leczenia farmakologicznego na niewystąpienie lub znaczne opóźnienie rozwoju choroby.

Badania genetyczne:

• badanie najczęstszych mutacji w genie ApoB100 oraz LDLR,
• badanie delecji/duplikacji w genie LDLR metodą MLPA,
• sekwencjonowanie genów APOB, LDLR, LDLRAP1 oraz PCSK9 metodą NGS.

Autor:

mgr Dominika Sobala - biotechnolog

Nadzór merytoryczny: 

dr Katarzyna Łacna - Kierownik Laboratorium, specjalista z laboratoryjnej genetyki medycznej