Centrum Genetyki Medycznej GENESIS oferuje swoim Pacjentom konsultacje genetyczne z jedynym w Polsce specjalistą genetyki klinicznej będącym jednocześnie specjalistą okulistyki. Specjalnie dla Państwa przygotowaliśmy wywiad z prof. dr hab. n. med. Maciejem Krawczyńskim.

Panie Profesorze, czym charakteryzuje się grupa genetycznie uwarunkowanych chorób narządu wzroku? O jak zróżnicowanej grupie chorób mówimy i z jaką częstością one występują?

Okulistyka jest obok neurologii dziedziną medycyny, w której istnieje najwięcej chorób uwarunkowanych genetycznie. Obecnie w literaturze opisanych jest ponad 1500 genetycznych chorób oczu. Należy jednak podkreślić, że mówimy o chorobach należących do grupy chorób rzadkich i ultrarzadkich, tj. rozpoznania kliniczne stawiane są u pacjentów rzadziej niż 1 na 2000 urodzeń. Najczęstsza z tych chorób, czyli zwyrodnienie barwnikowe siatkówki występuje z częstością mniej więcej 1 na 3500 urodzeń. Pozostałe są dużo rzadsze. Tylko wśród genetycznych chorób siatkówki można wyróżnić ponad 300 różnych chorób, powodowanych przez 300 różnych genów, które wykazują przynajmniej 6 różnych typów dziedziczenia, a ich przebieg znacząco różni się od siebie.

Osoby ze chorobami narządu wzroku często zadają pytania, czy ich choroba jest uwarunkowana genetycznie, czy da się ją wyleczyć oraz jaka czeka ich przyszłość. Czy znamy odpowiedzi na te pytania?

Nie jest łatwo na nie odpowiedzieć, zwłaszcza gdy mówimy o chorobach genetycznych powodujących uszkodzenie siatkówki. Często są to choroby, w przypadku których medycyna jest jeszcze bezsilna, ale pojawiają się pewne „światełka w tunelu” - jak chociażby terapia genowa. Zastosowanie terapii genowej może spowodować nie tylko zatrzymanie progresji choroby, ale także poprawę ostrości wzorku. Niestety innowacyjne terapie są bardzo kosztowne, co stanowi bardzo dużą barierę dla wielu pacjentów. 

Czy konsultacja genetyczna jest konieczna do wykonania badań genetycznych?

Każdy pacjent z rozpoznaniem czy podejrzeniem genetycznej choroby oczu powinien trafić do poradni genetycznej na konsultację w celu weryfikacji rozpoznania i doboru odpowiedniego testu genetycznego. Później, wynik wykonanego badania genetycznego, o ile w danej sytuacji klinicznej jest ono dostępne, powinien być zinterpretowany przez lekarza genetyka. To lekarz na podstawie wywiadu rodzinnego i wyników dotychczas wykonanych badań najlepiej dobierze odpowiednie badanie, często oszczędzając czas i pieniądze Pacjenta.

Z jakimi chorobami narządu wzroku Pacjenci trafiają do Pana na konsultacje? Z jakimi schorzeniami ma Pan najczęstszy kontakt?

Jestem genetykiem klinicznym i okulistą, tak więc na konsultacjach mam do czynienia z pacjentami z podejrzeniem bardzo różnych wad wrodzonych. Są to wady rozwojowe oczu, choroby dystroficzne siatkówki i rogówki czy dziedziczne zaniki nerwów wzrokowych. Najczęściej są to konsultacje dotyczące takich schorzeń jak: zwyrodnienie barwnikowe siatkówki (RP - retinitis pigmentosa), choroba Stargardta, wrodzona ślepota Lebera (LCA - Leber congenital amaurosis), czy neuropatia nerwów wzrokowych Lebera (LHON - Leber Hereditary Optic Neuropathy) lub Kjera (ADOA – Autosomal Dominant Optic Atrophy).

W jaki sposób przebiega konsultacja genetyczna? Czego pacjent może się spodziewać po wykonaniu badań genetycznych?

Konsultacja polega na szczegółowej rozmowie z pacjentem lub opiekunem chorego dziecka na temat przebiegu choroby, zebraniu informacji o innych członkach rodziny oraz przeglądzie dokumentacji medycznej. Pozwala to na zweryfikowanie wstępnego rozpoznania klinicznego oraz na dobór odpowiednich badań genetycznych (jeśli w danej sytuacji są one dostępne). Po wykonaniu badań genetycznych, wydawana jest obszerna karta informacyjna zawierająca omówienie wyników badań, rozpoznanie przyczynowe (jeśli udało się je postawić), opis choroby i dalsze zalecenia, a lekarz – genetyk udziela porady genetycznej.

Coraz powszechniejszy dostęp do badań genetycznych to tym samym coraz lepsze poznanie genetycznego podłoża wielu chorób narządu wzroku. Czy możemy stwierdzić, że dzięki temu uda się lepiej ochronić wzrok zagrożonych osób np. przez odpowiednią profilaktykę?

Oczywiście. Diagnostyka pełni kluczową rolę. W CGM Genesis dysponujemy narzędziami, które pozwalają identyfikować zmiany na poziomie molekularnym bez najmniejszych wątpliwości. Aktualnie, metody sekwencjonowania panelowego następnej generacji (NGS) oraz sekwencjonowania całoeksomowego (WES) pozwalają tak naprawdę na zbadanie dowolnej liczby genów za pomocą jednego badania. W jednym teście możliwe jest więc sprawdzenie wszystkich znanych genetycznych przyczyn danego schorzenia.

Jakimi możliwościami diagnostycznymi obecnie dysponujemy?

Do wykonania badania genetycznego potrzebna jest próbka materiału biologicznego pacjenta - krwi lub śliny. Badania wykonywane są z wykorzystaniem najnowszych technologii: mikromacierzy, sekwencjonowania genów (sekwencjonowanie metodą Sangera), sekwencjonowania panelowego (NGS - next-generation sequencing) oraz sekwencjonowania całoeksomowego (WES – Whole Exome Sequencing). Obejmują one m.in. wrodzone wady rozwojowe oczu, choroby dystroficzne siatkówki i rogówki, dziedziczne zaniki nerwów wzrokowych, a także zespoły wieloukładowe z wiodącymi objawami okulistycznymi.

Czy dobór odpowiednich badań powinien zalecać lekarz okulista czy genetyk?

Decyzję, jakie badanie należy wykonać u pacjenta, powinien podejmować tylko wyłącznie specjalista genetyki klinicznej. Zlecenie badania genetycznego przez lekarza innej specjalności grozi niewłaściwym wyborem testu i nieskuteczną diagnostyką. Rodzaj i metoda takiego badania uzależnione są przede wszystkim od podejrzewanej etiologii choroby.

Dlaczego badania genetyczne chorób narządu wzroku są tak ważne?

Genetyczne choroby oczu to bardzo heterogenna grupa chorób o różnej etiologii, a ich obraz kliniczny potrafi być zróżnicowany nawet w obrębie jednej jednostki chorobowej i jednocześnie bardzo podobny do innych chorób. W niektórych genetycznych schorzeniach oczu trudno jest określić rozpoznanie przyczynowe na podstawie objawów, przebiegu choroby, a nawet wyników szczegółowych badań okulistycznych. W wielu sytuacjach określenie sposobu dziedziczenia możliwe jest dopiero po wykonaniu badań genetycznych.

Jaką rolę pełnią badania genetyczne i czy pozwalają jednoznacznie ustalić diagnozę?

Badania genetyczne stanowią jedyną drogą pozwalającą w sposób jednoznaczny i ostateczny wskazać przyczynę choroby, określić wadliwy gen/geny i tym samym potwierdzić rozpoznanie. Pełnią więc kluczową rolę, bowiem czas diagnozy ma fundamentalne znaczenie. Postawienie rozpoznania na poziomie molekularnym, umożliwia więc nie tylko określenie rokowania wzrokowego, typu dziedziczenia choroby, ryzyka powtórzenia się jej w kolejnych pokoleniach, lecz także nabrało ostatnio szczególnego znaczenia w związku z rozwojem tzw. terapii genowej jako sposobu leczenia niektórych dziedzicznych chorób oczu.

Czy wszystkie badania genetyczne mają charakter badań diagnostycznych?

Zdecydowana większość badań genetycznych w okulistyce ma charakter badań diagnostycznych. Jednak w niektórych przypadkach popularnych chorób okulistycznych wieku dorosłego dostępne są badania, które nie pełnią roli diagnostycznej, ale identyfikują predyspozycję do choroby i pozwalają na wczesne podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych lub intensywnego leczenia. Badanie genetyczne osoby chorej nie rozstrzyga wówczas kwestii rozpoznania, które musi być postawione przez okulistę, ale daje informacje rokownicze i pomaga okuliście w podjęciu decyzji o wyborze sposobu leczenia. Dotyczy to takich chorób jak: zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD - Age-related Macular Degeneration), jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK) czy nawrotowe zapalenie tęczówki.

Bardzo dziękuję za rozmowę. 

W CGM Genesis konsultacje prowadzi jedyny w Polsce specjalista genetyki klinicznej i okulistyki - prof. dr hab. med. Maciej Krawczyński.

Zapraszamy Pacjentów na wizyty konsultacyjne, a Lekarzy Okulistów do współpracy w diagnostyce trudnych przypadków okulistycznych!